NELSON MANDELA, VAN ‘TERRORIST’ TOT ARCHITECT VAN EEN NATIE
1. De eerste blanken in Zuid-Afrika
Nelson Mandela zal in geschiedenisboeken altijd worden beschreven als de eerste democratisch gekozen zwarte president van Zuid-Afrika. Als de man die het symbool was van de anti-apartheidsstrijd en die wegens zijn overtuigingen decennia in de gevangenis heeft doorgebracht. De prestaties van Mandela kunnen echter pas op werkelijke waarde worden ingeschat wanneer ze worden afgezet in de boeiende recente geschiedenis van Zuid-Afrika met de intrede van de blanken.
De eerste blanken landden in 1647 ‘per ongeluk’ in Zuid-Afrika doordat hun schip van de VOC (Verenigde Oostindische Compagnie) in de Tafelbaai verging op weg van Batavia (het latere Djakarta, hoofdstad van Indonesië) naar Nederland. De schipbreukelingen konden slechts overleven dankzij de gastvrijheid van de Hottentotten. De VOC beslist daarop om daar een tussenstation (het eerste begin van Kaapstad) aan te leggen voor de lange reis naar Indonesië.
Aanvankelijk is de relatie met de oorspronkelijke negerbevolking (Khoikhoi of Hottentotten) prima. Uit dankbaarheid met de bewezen diensten leggen de Hollandse kolonisatoren in de wet vast dat zij niet als slaven mogen worden behandeld. Voor het vele werk op de boerderijen worden slaven uit andere landen ingevoerd. Maar de relaties worden al gauw slechter, onder meer toen de blanken op grote schaal op olifanten en antilopen (die voor de Khoikhoi een symbolische betekenis hadden) begonnen te jagen. Uiteindelijk leidt dit tot verschillende oorlogen tussen de khoikhoi en de blanken die uiteindelijk na bloedige slagen door de blanken worden gewonnen. De daaropvolgende pokkenepidemie breekt de cultuur van de khoikhoi verder en dwingt de weinig overlevenden om voor de blanken te gaan werken.
In de 2e helft van de 18e eeuw zijn het eerst de Bosjesmannen die het opnemen tegen de blanke kolonisatoren die hun land steeds verder innemen. De overmacht van moderne wapens zorgt er voor dat veel Bosjesmannen uitgemoord worden. Een groot deel wordt gevangen genomen en als slaaf ingelijfd. Maar ook de Xhosa (Zoeloes) weren zich wanneer grote delen van hun land wordt ingenomen. Zij voeren verschillende oorlogen tegen de blanken die zij echter verliezen. Behalve veel mensenlevens, verliezen zij ook het grootste deel van hun land. Voor de slechts 7500 blanken op het enorm uitgestrekt gebied dat zij zich inmiddels hebben toegeëigend is het grootste probleem het tekort aan arbeidskrachten. De afhankelijkheid van slaven neemt dan ook erg toe.
Rond deze tijd beginnen de boeren zich meer als Afrikaners te identificeren en minder als Nederlanders. Ze benadrukken hun geboorte in Afrika. De taal Afrikaans wijkt af van Nederlands. Ze zijn onafhankelijk en geloven heilig in hun Calvinistische God. De bijbelse verhalen van Noach en Cham leggen een donkere huidskleur uit als straf en verbinden deze aan slavernij. Bij veel diepgelovige boeren ontstond er een gekleurd vooroordeel richting Afrikanen met een goedkeuring voor slavernij.
In 1795 breekt er oorlog uit tussen de Hollandse bezetters van Zuid-Afrika en de Engelsen. De Engelsen winnen. Dit betekent het einde voor de VOC als regering van ‘de Kaap’. Voor de (van oorsprong hoofdzakelijk Nederlandse ) Boeren brengt de Engelse overheersing een groot probleem met zich mee: eerst verhogen ze de bescherming van de Afrikaanse slaven en knechten. Vervolgens schaffen ze (in 1834) de slavernij af. Voor de Boeren is dit fataal: 40.000 slaven verkrijgen hun vrijheid en de Boeren verliezen daarmee hun goedkope arbeidskrachten. Zij verlaten hun landen en trekken naar het noorden, op zoek naar vrijheid, land en onafhankelijkheid (de Grote Trek). Tijdens deze trek sluiten de Boeren een overeenkomst met de Zoeloekoning Dingaan. Tijdens de viering hiervan wordt de leiding van de Boeren (70 man) door de Zoeloes vermoord. De Boeren nemen hierop wraak en met 470 Boeren overwinnen ze het Zoeloeleger van 10.000 mannen in de beroemde slag bij de Bloedrivier. Het Zoeloe koninkrijk herstelde hierna nooit meer in kracht.
Voor de Boeren was dit ‘verraad’ van de Zoeloes de belangrijkste reden om hen nooit meer te vertrouwen.